Анатацыя
Улашчык, М.
Збор твораў у 3-х тамах. Том 2: Працы па гісторыі / Мiкалай Мiкалаевiч Улашчык; пад рэд. Д.В. Вiцько, Д.М. Столяра, А.В. Пашкевiча; пад агульн. рэд. Д.В. Вiцько. – Смаленск: Iнбелкульт, 2019. – 1280 с. ISBN 978-5-00076-047-5
Вага кнігі — 1,025 кг
Другi том збору твораў аднаго з найбольш вядомых даследчыкаў беларускай даўнiны ўключае ў сябе пераважна працы па сацыяльна-эканамiчнай гiсторыi XVI – пачатку XX ст., у тым лiку манаграфiю «Перадумовы сялянскай рэформы 1861 г. у Лiтве i Заходняй Беларусi», гiсторыка-этнаграфiчны нарыс пра родную вёску Вiцкаўшчыну ў 1880–1917 гг., а таксама артыкулы, рэцэнзii i водгукi на гiстарычную тэматыку.
У афармленнi першай старонкi вокладкi выкарыстана мiнiяцюра Радзiвiлаўскага летапiсу «Пасольства Уладзiмiра да Рагвалода з мэтай сватання да Рагнеды. Гутарка Рагвалода з Рагнедай».
ЗМЕСТ
Перадумовы сялянскай рэформы 1861 г. у Лiтве i Заход-
няй Беларусi 11
Уводзiны . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Глава I. Гiстарыяграфiя пытання i крынiцы . . . . . . . . . . 18
Глава II. Склад насельнiцтва Лiтвы i Заходняй Беларусi . . 40
Адмiнiстрацыйны падзел . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Крынiцы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Агульная колькасць жыхароў па дадзеных V–Х рэвiзiй . 57
Памешчыцкiя сяляне . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
Дзяржаўныя сяляне . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Сяляне, якiя належалi духавенству i розным ведамствам 80
Вольныя людзi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
Дваране . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
Аднадворцы i грамадзяне Заходнiх губерняў . . . . . . . 111
Мяшчане . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Глава III. Землеўладанне ў Лiтве i Заходняй Беларусi . . . . 119
Тэрыторыя . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Формы землеўладання . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
Канцэнтрацыя памешчыцкага землеўладання . . . . . . 134
Глава IV. Асноўныя галiны гаспадаркi Лiтвы i Заходняй Бе-
ларусi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
Угоддзi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
Збожжавыя . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
Бульба . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
Лён . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
Iншыя галiны гаспадаркi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
Жывёлагадоўля . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
Глава V. Памешчыцкая гаспадарка . . . . . . . . . . . . . . . 236
Арганiзацыя памешчыцкай гаспадаркi . . . . . . . . . . . 236
Унутрымаянтковае размеркаванне зямлi . . . . . . . . . 252
Прылады вытворчасцi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268
Сiстэмы земляробства . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
Апрацоўка глебы i захоўванне ўраджаю . . . . . . . . . . 286
Вiнакурства . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292
Iншыя вiды памешчыцкага прадпрымальнiцтва . . . . . 310
Крынiцы даходаў памешчыкаў . . . . . . . . . . . . . . . 322
Запазычанасць дваранства . . . . . . . . . . . . . . . . . 343
Глава VI. Сяляне . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349
6
Катэгорыi сялян, што жылi ў памешчыцкiх маёнтках . . 349
Забеспячэнне зямлёй . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355
Забеспячэнне жывёлай . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366
Прылады працы i сiстэмы земляробства . . . . . . . . . . 370
Расслаенне сялян . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372
Павiннасцi сялян . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391
Неземляробчыя заробкi сялян . . . . . . . . . . . . . . . . 425
Сувязi сялянскай гаспадаркi з рынкам . . . . . . . . . . 431
Побытавыя ўмовы жыцця сялян . . . . . . . . . . . . . . 436
Глава VII. Развiццё таварных адносiнаў . . . . . . . . . . . . 443
Рост грамадскага падзелу працы . . . . . . . . . . . . . . 443
Памер сельскагаспадарчай прадукцыi, якая збывалася
на рынку . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 450
Транспартаванне тавараў . . . . . . . . . . . . . . . . . . 459
Арганiзацыя гандлю . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 462
Глава VIII. Сялянскi рух . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 468
Сялянскiя хваляваннi ў першай трэцi ХIХ ст. . . . . . . 468
Рух 40–50-х гадоў . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493
Заключэнне . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 508
Дадатак. Метралогiя . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 520
Археалагiчныя разведкi на нiжняй Свiслачы ўлетку 1926 г. 522
1. Курганная група каля пасёлка Камарына . . . . . . . . . . 525
2. Селiшча i курганы ва ўроч. Сiняя . . . . . . . . . . . . . . 525
3. Курганная група каля в. Гарожкi . . . . . . . . . . . . . . . 528
4. Курганная група каля в. Брыцалавiчы . . . . . . . . . . . 529
5. Селiшча i курганы каля вёскi Вусцiж . . . . . . . . . . . . 530
6. Мястэчка Свiслач i Свiслацкае гарадзiшча . . . . . . . . . 533
7. Гарадзiшча каля в. Углата . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537
8. Гарадзiшча каля в. Навасёлкi . . . . . . . . . . . . . . . . . 539
9. Селiшча ва ўрочышчы Стараселле . . . . . . . . . . . . . . 541
10. Курганная група каля пасёлка Вязаўнiца . . . . . . . . . 543
11. Курганы каля пасёлка Нетча i вёскi Хiмное . . . . . . . . 544
12. Курганы каля засценка Паташня . . . . . . . . . . . . . . 545
13. Курганы памiж вёскамi Орча i Вяззе . . . . . . . . . . . . 545
14. Зборск – Жужлянка . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 545
Зборскае гарадзiшча . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 546
Жужлянскае гарадзiшча . . . . . . . . . . . . . . . . . . 546
Прыгонная вёска Лiтвы i Заходняй Беларусi напярэда-
днi рэформы 1861 года 548
З гiсторыi рэскрыпта 20 лiстапада 1857 года 574
7
Падрыхтоўка сялянскай рэформы 1861 г. у Лiтве i За-
ходняй Беларусi 601
Кобрынская эканомiя пасля правядзення валочнай па-
меры 638
Нататкi пра чорную металургiю Беларусi ў пачатку
XIX ст. 672
Увядзенне абавязковых iнвентароў у Беларусi i Лiтве 690
Пра сялянскiя хваляваннi ў Лiтве ў першай палове XIX ст. 721
Абеззямельванне сялян Лiтвы i Заходняй Беларусi на-
пярэдаднi адмены прыгоннага права 743
Жывёлагадоўля ў Лiтве i Заходняй Беларусi (1811–
1861 гг.) 761
Рэц. на кн.: Похилевич Д.Л. Крестьяне Белоруссии и
Литвы в XVI–XVIII вв. Львов, 1957. 798
Зборнiк пра сялянскi рух у Беларусi (Рэц. на кн.:
Крестьянское движение в Белоруссии после отме-
ны крепостного права (1861–1862 гг.): документы и
материалы / Ред. колл.: И.Н. Лущицкий, Е.П. Лу-
кьянов, В.С. Давыдова. Минск, 1959) 808
Матэрыялы да гiсторыi Беластоцкай вобласцi ў 1808–
1843 гг. 819
Насельнiцтва . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 820
Зямельная ўласнасць . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 835
Сельская гаспадарка . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 837
Сяляне . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 854
Прамысловасць . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 860
Пра колькасць зямлi, атрыманай сялянамi Беларусi i Лi-
твы пры адмене прыгоннага права 866
Прылады вытворчасцi i сiстэмы земляробства ў паме-
шчыцкай гаспадарцы Лiтвы i Заходняй Беларусi ў
перыяд распаду феадальна-прыгоннiцкай сiстэмы 885
Змены ў гаспадарцы прыгоннай Лiтвы i Заходняй Бела-
русi ў сувязi з увядзеннем новых культур (бульба) 906
8
Рэц. на кн.: Лазутка С.А. Революционная ситуация
в Литве 1859–1862 гг. Москва, 1961. 940
Рэц. на кн.: Кабузан В.М. Народонаселение России
в XVIII – первой половине ХIХ в. (по материалам
ревизий). Москва, 1963. 945
Рэц. на кн.: Якунiна Л.I. Слуцкiя паясы. Мiнск, 1960. 950
Рэц. на кн.: Смирнов А.Ф. Восстание 1863 г. в Литве
и Белоруссии. Москва, 1963. 953
Рэц. на кн.: Индова Е.И. Дворцовое хозяйство в России.
Первая половина XVIII века. Москва, 1964. 961
У тыя далёкiя часы (Рэц. на кн.: Болбас М.Ф. Разви-
тие промышленности в Белоруссии (1795–1861 гг.).
Минск, 1966) 968
Кнiга пра Полацкую зямлю (Рэц. на кн.: Алексеев Л.В.
Полоцкая земля в IX–XIII вв. (Очерки истории Се-
верной Белоруссии). Москва, 1966) 972
Новая манаграфiя па аграрнай гiсторыi Беларусi (Рэц.
на кн.: Чепко В.В. Сельское хозяйство Белоруссии
в первой половине XIX века. Минск, 1966) 980
Рэц. на кн.: Похилевич Д.Л. Крестьяне Белоруссии и
Литвы во второй половине XVIII века. Вильнюс,
1966. 987
Пiсьменнасць у дарэвалюцыйнай Беларусi 995
Прыклад, варты пераймання (водгук на працы па гiсто-
рыi населеных пунктаў на Украiне i Смаленшчыне) 1012
Рэц. на кн.: Историко-социологические исследования
(на материалах славянских стран) / Редколл.:
В.А. Дьяков, М.Н. Кузьмин, И.С. Миллер. Москва,
1970. 1016
Рэц. на кн.: Strods H. Lauksaimniec¯ıba Latvij¯a p¯arejas
period¯a no feod¯alisma uz kapit¯alismu: (18. gs. 80. gadi –
19. gs. 60. gadu s¯akums). R¯ıga, 1972. 1022
9
Бюлетэнь «Помнiкi гiсторыi i культуры Беларусi»
(агляд перыядычнага выдання) 1028
Рэц. на кн.: Грицкевич А.П. Частновладельческие горо-
да Белоруссии в XV–XVIII вв. (социально-экономи-
ческое исследование городов). Минск, 1975. 1032
Рэц. на кн.: Ткачоў М.А. Замкi Беларусi (ХIII–
XVII ст.). Мiнск, 1977; Ткачоў М.А. Абарончыя збу-
даваннi заходнiх зямель Беларусi ХIII–XVIII стст.
Мiнск, 1978. 1035
Гiсторыя з… «Гiсторыяй» (Рэц. на кн.: История БССР.
Ч. I. С древнейших времен до Великой Октябрьской
социалистической революции / Под ред. В.В. Чепко,
Л.П. Игнатенко. Минск, 1981) 1038
«Гiсторыя беларускага народа» У.I. Пiчэты i яе роля
ў вывучэннi гiсторыi Беларусi 1047
Адзенне беларусаў XVI–XVIII стст. 1062
Уводзiны . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1062
Матэрыял . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1065
Асноўныя прадметы адзення . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1067
Сялянскае адзенне . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1068
[Адзенне мяшчан] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1072
Адзенне зямян i шляхты . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1076
Вёска Вiцкаўшчына, 1880–1917 гг. Гiсторыка-этнаграфi-
чны нарыс 1081
Уводзiны . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1083
Перадгiсторыя вёскi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1090
Заснаванне вёскi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1096
Прыродныя ўмовы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1106
Планiроўка вёскi i сядзiбаў . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1110
Пабудовы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1114
Хата . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1114
Гумно . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1122
Свiран . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1125
Хлеў . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1126
Пограб . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1126
Прылады працы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1127
Сям’я . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1135
Арганiзацыя працы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1139
10
Наёмная праца . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1145
Сiстэмы земляробства . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1149
Вытворчасць збожжа i бульбы . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1152
Жывёлагадоўля i птушкагадоўля . . . . . . . . . . . . . . . . 1157
Сувязi сялянскай гаспадаркi з рынкам . . . . . . . . . . . . . 1161
Даходы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1164
Расходы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1166
Набыццё зямлi i прыладаў працы . . . . . . . . . . . . . 1166
Прадукты харчавання i напоi . . . . . . . . . . . . . . . . 1167
Адзенне i абутак . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1168
Бытавыя рэчы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1170
Культурныя патрэбы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1171
Iншыя грашовыя расходы . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1172
Сродкi перамяшчэння . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1174
Бытавыя ўмовы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1175
Харчаванне . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1180
Культурнае жыццё . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1186
Святы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1199
Гульнi, забавы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1202
Вайна . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1206
Дадатак I. Копiя вырашальнай пастановы Менскай палаты
грамадзянскага суда, прынятай 16 чэрвеня 1853 года . . 1211
Дадатак II. [Продаж фальварка Вiцкаўшчына, 1883 г.] . . . . 1214
Дадатак III. Адпiска менскага ваяводы Арсеньева цару Аля-
ксею Мiхайлавiчу 21 чэрвеня 1656 г. Чалабiтная менскiх
мяшчан у абарону шляхцiца Ракаеда . . . . . . . . . . . 1214
Водгук на артыкул Я.Н. Мараша «З гiсторыi класавай
барацьбы ва ўладаннях каталiцкай царквы Беларусi
сярэдзiны ХVII – ХVIII стст.» 1217
Водгук на кнiгу Э.М. Загарульскага «Узнiкненне Мен-
ска» пры абароне аўтарам доктарскай дысертацыi
ў МДУ (10.IV.1984 г.) 1219
Заўвагi на некаторыя раздзелы рукапiсу «Беларусь
у XIII – сярэдзiне XVI ст.» 1221
Заўвагi (вельмi кароткiя) на рукапiс «Беларусь у XIII –
сярэдзiне XVI ст.» 1235
Iменны паказальнiк 1237
Геаграфiчны паказальнiк 1253
